Mastodon ook beschikbaar voor Universiteit Utrecht

Er zijn al langere tijd zorgen over de digitale autonomie van universiteiten. Door de afhankelijkheid van grote techbedrijven zoals X (voorheen Twitter) en Meta, komen veiligheid en privacy onder druk te staan. Dit zorgde er vorig jaar voor dat Surf, de ICT-coöperatie van Nederlandse onderwijsinstellingen, het platform X verliet. Ter vervanging opende Surf een eigen server op Mastodon, een open en community-owned platform, waar ook de universiteiten gebruik van maken.

De UU-directie ITS begon bij de start van het academisch jaar een actie om studenten en medewerkers over te laten stappen op Mastodon. Zo hopen de IT’ers het programma een nieuwe impuls te geven. Ze bouwen ook mee aan de uitbreiding van het platform. Volgens Raymon Zutekouw van ITS is Mastodon behalve open source ook gebruiksvriendelijker en minder vervuilend dan andere sociale media. “Niet om mensen een schuldgevoel aan te praten, maar die platformen deugen gewoon niet.” 

Mastodon
Mastodon is, net zoals X, een microblogging platform: een platform waarop gebruikers korte berichtjes kunnen plaatsen. Toch is Mastodon anders dan X. Ten eerste bestaat de tijdlijn op Mastodon alleen uit berichten die zijn geplaatst door accounts die de gebruiker volgt. Hierdoor krijgen gebruikers geen berichten te zien die worden ‘aangeraden’, bijvoorbeeld via AI of advertenties. Door middel van hashtags kan je wel anderen vinden. Het doel van het platform is volgens Zutekouw juist om niet de hele dag te scrollen. “Met Mastodon weet je dat er een einde aan je tijdlijn komt.” 

Accounts van Mastodon kunnen gelinkt worden aan andere sites. Berichten van bijvoorbeeld nieuwssites komen zo automatisch op verschillende platformen (PeerTube, feed platforms) terecht. Zo worden berichtjes van DUB op Blue Sky doorgeplaatst op Mastodon. Reacties en volgers worden ook automatisch gedeeld. Dat scheelt werk, en maakt communiceren tussen platforms gemakkelijk. 

Het automatische delen is ook beter voor het milieu, zegt Zutekouw, omdat er geen kopieën gemaakt hoeven te worden voor elk individueel kanaal. Dat betekent dat er minder datacenters nodig zijn die bij huidige platforms veelvuldig worden gebruikt. “Instagram is wat dat betreft een zeer vervuilende app, omdat dezelfde inhoud telkens opnieuw wordt geüpload door gebruikers.” Hij denkt dat mensen ook bewuster omgaan met het medium en de omvang van de servers, omdat je Mastodon zelf in beheer kan nemen. “Een organisatie betaalt zelf de kosten voor een server, en denkt dus wel een keer extra na over wie ze erop toelaten, en hoeveel gegevens ze gebruiken.”

Eigen regels
Het programma heeft een gedecentraliseerde structuur, daardoor houdt iedereen controle over eigen servers. Zo kan de universiteit zelf haar regels en voorschriften instellen. Dit betekent dat de communicatie niet verloopt volgens de regels van één bedrijf, zoals bijvoorbeeld bij X het geval is. Nadat Elon Musk hier de regie overnam, vonden critici dat hij te weinig deed tegen desinformatie en manipulatie. Omdat het platform publiek of ‘open source’ is, kunnen de gegevens gemakkelijk verhuisd worden als een ander platform toch beter blijkt te zijn. Naast Surf schakelden onder andere ook de Nederlandse overheid en de Europese Commissie over op Mastodon.

De overstap op Mastodon past ook binnen het nieuwe kader Digitale Autonomie en de nieuwe Digitaliseringsstrategie 2025-2030 van de UU (intranet). Dit nieuwe kader kwam voort uit een open brief aan het CvB van hoogleraren Albert Meijer (Professor of Publieke Innovatie) en José van Dijck (Professor of Media & Digitale samenleving) van dit voorjaar. Ze schreven dat de veiligheid en privacy van gebruikers van Big Tech in het geding komen, doordat de universiteit de controle verliest over haar data, omdat de toegang van services via Amerikaanse authenticatie gaat. Daarnaast is er de afhankelijkheid van deze techbedrijven, ook in het licht van de snel veranderende geopolitieke situatie. Deze afhankelijkheid is “fundamenteel in strijd met maatschappelijke waarden als vrijheid, onafhankelijkheid, autonomie en gelijkheid” volgens de professoren. 

Ze riepen op om alternatieven te gebruiken, non-profit, transparant en gebaseerd op maatschappelijke waarden. Daarnaast wezen ze op acties die direct zouden bijdragen aan de autonomie van universiteiten, zoals het investeren in lokale expertise en internationale samenwerking met andere Europese universiteiten voor een autonome academische IT-infrastructuur. Het gebruik van Mastodon past hierin.