Betutteling: Laten we elkaar wat beter proberen te begrijpen

DUB deed begin dit jaar een oproep in hoeverre studenten en medewerkers zich betutteld voelen door de universiteit. Reden was omdat we als redactie signalen kregen dat mensen worden aangesproken op hun vlieggedrag of niet meer willen zeggen dat ze in het weekend een gezellige barbecue hadden. Durven mensen nog wel zichzelf te zijn als ze anders denken dan de algemene opinie?

De universiteit is een plek waar hoogopgeleiden samen werken en studeren. De universiteit wordt nogal eens gezien als een politiek correct bolwerk. Dat kan leiden tot interessante discussies. Je zou verwachten dat discussies plaatsvinden op grond van argumenten. Dat blijkt niet altijd het geval te zijn. Of althans zo ervaart niet iedereen het.

Waar is de grens?
Enerzijds heb je dus de discussie tussen studenten, docenten en medewerkers onderling. Maar de universiteit zelf straalt ook een mening uit. Wetenschappelijk gezien profileert de UU zich op duurzaamheid. Dan is het ook logisch dat je ook maatregelen neemt om de bedrijfsvoering duurzaam te maken. Verschillende mensen schreven ons dat er met het vlieggedrag naar bijvoorbeeld congressen nog wel een wereld te winnen zou zijn op de universiteit.

Ook op het gebied van diversiteit wil de universiteit voorop lopen. De UU besteedt aandacht aan genderonderzoek en zegt expliciet geen onderscheid te willen maken tussen ras, gender en seksevoorkeur. Zo werd de regenboogvlag uitgehangen op coming out-day. Daarnaast streeft de universiteit naar meer diversiteit als het gaat om meer vrouwen aan de top of meer migranten in het onderwijs. De UU werd onlangs in het openbaar op de vingers getikt omdat in de bijlage van een document suggesties werden gedaan hoe je als opleiding studenten met een ander geloof tegemoet zou kunnen komen. Er werden zelfs Kamervragen gesteld.

Waar ligt de grens? Hoe zorg je dat studenten en medewerkers ook duurzaam zijn? Kun je het opleggen, zoals een medewerker van de Universitaire Bestuursdienst suggereerde. Hij vond dat mensen gekort mogen worden op hun vakantiegeld als ze met het vliegtuig op vakantie gaan. Een communicatiemedewerker van Geesteswetenschappen schrijft in een nieuwe reactie: Ik geloof dat één van de grootste verworvenheden van de universiteit zit in de diversiteit en onafhankelijkheid. Daarbij mogen zijn wie je bent, jezelf mogen ontplooien, respect voor het individu en elkaars mening – en het belangrijkste: eigen keuzes daarin te mogen maken zonder dat er iets wordt opgelegd of via een sociaal gewenste norm wordt gestimuleerd.” Hij vindt dat de universiteit helaas meer betuttelend wordt en pleit voor intrinsieke motivatie boven externe sancties.

De wortel en de zweep
Bestuurskunde Lars Tummers hield vrijdag 15 maart zijn oratie over dit thema. Hij signaleert verschillende manieren om gedragsverandering of bewustwording aan de orde te stellen. “Je gebruikt ‘de zweep’ als je een gedrag wilt bereiken door geboden en verboden. Je moet iets, anders krijg je straf. Denk bijvoorbeeld aan het verbod te appen op de fiets. Een andere optie is ‘de wortel’, hier is sprake van een stimuleringsmaatregel om iets te bereiken. Stel je beloont mensen die een elektrische auto kopen. Dat kan ook door iets wat je niet wilt dat mensen kopen, duurder te maken. Een mediacampagne als NIX18 noem je ‘een preek’. Je wilt mensen overtuigen. Tenslotte hebben we nog ’nudging’, hierbij geef je mensen een zetje in de rug. Op de universiteit bijvoorbeeld worden vegetarische lunches standaard. Dat is de basis, maar het is niet verplichtend.”

Tummers zegt dat in alle elementen wel een mate van betutteling zit. “Je probeert mensen aan te zetten tot een gedragsverandering omdat je ervan overtuigd bent dat de leefwijze beter is. Of het werkt, is afhankelijk van het draagvlak. Als veel mensen ermee eens zijn, dan kan zo’n maatregel goed werken.”

Onduidelijk wat betutteling betekent
Bij de reacties na het tweede artikel waren ook mensen die de discussie niet zo zinvol vonden. “Als er geen controverse, dan maken we er wel een. Ik mag ook geen kampvuur maken in de collegezaal. Allemaal afgeschaft vanwege al die deugpolitie hier.” Dat was de reactie op Twitter van een socioloog op de artikelen van DUB over betutteling op de universiteit. “Het aantal reacties is te weinig om te constateren dat dit leeft”, zegt een andere socioloog. “Ik heb hier nog nooit iemand een moreel oordeel over een salade hebben zien geven of krijgen.”

Een Bètastudent vindt in zijn commentaar op het tweede artikel dat DUB een biased artikel heeft geschreven. “De oproep is zo geformuleerd dat je precies binnen krijgt wat je wilt horen.” Bovendien vond hij het geheel onduidelijk wat je onder betutteling verstaat.

Het zijn voorbeelden van mensen die zich ergerden aan de oproep van DUB en vinden dat er niets aan de hand is. Anderen vinden het juist goed dat deze thema’s aan de lunchtafel besproken worden. Een medewerker van Diergeneeskunde schrijft: “Bij ons zijn pas twee jonge stagiairs vertrokken die zeiden dat ze veel geleerd hebben van de discussie over vlieggedrag en duurzaam voedsel tijdens de lunch. Dat is toch prachtig. In mijn team wordt nu gezocht naar manieren om zonder vliegen een congres te bereiken. De universiteit neemt eindelijk haar verantwoordelijkheid voor haar impact op mens, dier, aarde en maatschappij. Uiteraard met open discussie op basis van argumenten.”

Toch kregen we ook veel reacties van mensen die blij waren met de oproep. Eindelijk werd hun stem gehoord. Zo schreef een student bij Taal- & Cultuurstudies. “Ik ben fanatiek GroenLinks stemmer, maar toch ervaar ik betutteling op de universiteit. Bij een werkgroep Introduction to Gender Studies had ik het gevoel dat ik in werkgroepen niet alles kon zeggen omdat dingen gelijk als racistisch of seksistisch veroordeeld zouden worden.”

In hoeverre heeft DUB een thema op de kaart willen zetten dat eigenlijk geen onderwerp is? Is het woord betutteling te vaag geformuleerd? En kun je concluderen dat mensen zich ongemakkelijk voelen als je ‘slechts’ 30 reacties ontvangt?

Elkaar de ruimte geven
De universiteit zegt zijn verantwoordelijkheid te nemen als het gaat om het wel en wee van de medewerkers en studenten. Het rookbeleid wordt aangescherpt om te voorkomen dat collega’s overlast ervaren, lunches op de UU zijn in principe vegetarisch, alcoholgebruik wordt in sommige gevallen gelimiteerd, reizen met openbaar vervoer aangemoedigd en er is een programma om medewerkers meer aan het bewegen te krijgen.

Wij stelden de vraag ook aan collegevoorzitter Anton Pijpers. Hij maakt een onderscheid tussen de universiteit als organisatie en de mening van de mensen die er werken. “Wij staan voor een duurzame en diverse wereld, dan moet je daar ook in je beleid zichtbaarheid aan geven. Dat is wat we doen. Wij hebben echter geen beleid of streven om mensen een mening op te leggen. Je wilt een vrije universiteit zijn en mensen de ruimte geven hun eigen mening te ventileren. Dat moet ook kunnen binnen een universiteit. Wat ik wel zeg is dat je wel aangeeft in welke hoedanigheid je de mening geeft. Een wetenschapper diergeneeskunde kan over zijn vakgebied met veel expertise zijn ideeën geven. Maar als het over een ander onderwerp gaat, bijvoorbeeld over politiek of religie, dan moet hij dat doen op persoonlijke titel en niet als wetenschapper van de UU.”

De preek van de docent
Bij de ingezonden mails waren ook studenten die zich afvroegen in hoeverre docenten een bepaald wereldbeeld opleggen bij de studenten. Soms is dat heel duidelijk: ‘Iedereen weet dat Trump een idioot is’ Soms is dat subtieler ‘zwarte vrouwen hebben het in onze samenleving twee keer zo zwaar.’ Of ‘Het is de taak van de politiek om op alle vlakken gelijkheid voor iedereen na te streven.’

Het is de vraag in hoeverre hier sprake is van betutteling. Of het moet gaan om de docent die hun studenten voorlegt dat wie vlees eet eigenlijk een moordenaar is. Hoe bewust zijn docenten zich van hun eigen normen en waarden die ze overbrengen? Is dit erg? Of voelen studenten zich daardoor geïntimideerd?

Tummers ziet deze docenten als ‘prekers’. Zij leggen hun studenten hun mening voor. Hij denkt dat het goed is wanneer docenten laten zien op basis van hun empirisch onderzoek wat zij ontdekt hebben. “Dat moeten ze dan wel onderbouwen. Maar zo’n docent moet volgens hem ook open staan voor het debat. Wat vinden andere mensen ervan en  waarom? Maar ook zou je je als docent meer moeten verdiepen in het waarom van een andere mening. Waarom denkt Trump zoals hij denkt? Leef je in en probeer dat te verklaren.”

Voor Tummers is dat ook een mogelijke oplossing voor het debat op de universiteit. De universiteit moet een vrijplaats zijn waar je moet kunnen denken wat je wilt. Maar niet alleen moet je open staan voor je eigen mening, je moet ook begrip hebben voor de mening van een ander. Hij heeft zelf in Berkeley gewerkt en merkte dat het debat daar behoorlijk gepolariseerd is. Zo praten sommige Democraten niet meer met Republikeinen. Die polarisatie is sterker dan in Nederland. “Dat komt ook omdat we de zaken teveel individualistisch benaderen. We moeten meer oog hebben voor elkaar. Luisteren naar de ander en proberen te begrijpen waarom de ander zo denkt.” Als voorbeeld noemt hij een project van de psychologe Madelijn Strick waar DUB eerder over schreef. “In deze stad leven veel Utrechters en die hebben allemaal eigen ideeën, ambities en met een grote bijeenkomst in TivoliVredenburg probeerden we die verschillen te laten zien zodat mensen meer begrip kregen voor elkaars mening.”

Het betekent volgens Tummers niet dat het eenrichtingsverkeer is. “Waarom willen mensen dat je niet meer wilt vliegen? Gaat het om de toekomstige generatie? Welke argumenten zijn er? Maar andersom zouden de tegenstanders van vliegen ook openstaan voor de overwegingen van mensen die wel willen vliegen. Waarom maken ze die keuze? Probeer je daar mee in te leven. Je hoeft het echt niet met elkaar eens te worden, maar je kunt wel op een goede wijze naast elkaar leven met respect voor elkaars afwegingen.”

Dit is het derde en laatste artikel over de vraag of er sprake is van betutteling op de UU. In  het eerste verhaal wordt de oproep geplaatst, in het tweede artikel beschrijven UU’ers hun ervaringen.