'Snijden in woonlasten is beter dan snijden in onderwijs en onderzoek'

Vorige week maakte de Universiteit Utrecht bekend dat ze onderzoekt of twaalf panden kunnen worden afgestoten, verkocht, verhuurd of gesloopt. Op dit lijstje staan geliefde of bijzondere gebouwen zoals dat van het departement Bestuurs- & Organisatiewetenschap aan de Bijlhouwerstraat, het pand aan de Kruisstraat van Parnassos en het gemeentelijke monument het Kruytgebouw. 

Het zijn tevens panden die een flinke, dus prijzige renovatie te wachten staan. Zou het dus niet goedkoper en verstandiger zijn om deze panden te verlaten?, zo is het idee.

700 miljoen
De universiteit heeft veel vastgoed met veel oude gebouwen die binnen afzienbare tijd toe zijn aan groot onderhoud of die verduurzaamd moeten worden. In 2023 is uitgerekend dat dit de universiteit in totaal 2,1 miljard euro zou gaan kosten. Toen al werd duidelijk dat gekeken moest gaan worden naar het terugschroeven van huisvestingsuitgaven.

Door de bezuinigingen op het hoger onderwijs, moet de universiteit deze kosten nog verder terugbrengen. In de komende 15 jaar hoopt ze circa 700 miljoen euro te kunnen besparen op huisvesting.

“Doen we dat niet”, zegt vicevoorzitter Van der Starre, “dan weet ik één ding zeker; dan moeten we bezuinigen op onderwijs en onderzoek en zullen we misschien mensen moeten ontslaan. Door te snijden in de woonlasten, houden we voldoende geld over voor onze primaire taak.”

Margot van der Starre tijdens de Dies 2025 Foto: Kim O'Leary, Universiteit Utrecht

Wat zijn de uitvoerbare keuzes
Onder huisvestingslasten vallen niet alleen de huur of de afschrijvingskosten van panden in bezit van de UU, maar ook het onderhoud, de schoonmaak, de beveiliging en de verbruikskosten als energie en water. Om te zien waar op huisvesting bezuinigd kan worden, heeft de universiteit al haar 150 gebouwen tegen het licht gehouden.

Er is een lijst gemaakt van panden die eventueel afgestoten, verkocht, verhuurd of gesloopt kunnen worden met behoud van de drie campussen: die in de binnenstad, het Kromhoutterrein en op het Utrecht Science Park. Het gaat om extra gebouwen; extra, omdat al langer bekend was dat bijvoorbeeld na de renovatie van het Van Unnikgebouw, het Bestuursgebouw, het Langeveld en Groenman afgestoten zullen worden en na de oplevering van de nieuwbouw van Diergeneeskunde ook het Androclus en Nieuw Gildestein van de hand worden gedaan.

Uit de inventarisatie bleek dat er 12 panden versneld kunnen worden afgestoten. Daarover is met alle faculteiten en diensten “naar de mogelijkheden gekeken”, zegt Van der Starre.

Diverse plannen zoals nieuwbouw voor Olympos en het Circulaire Paviljoen voor de Botanische Tuinen, zijn geschrapt. Lopende projecten moeten waar mogelijk kosten besparen en nieuw op te starten projecten krijgen te maken met een besparing van7,5 procent. Gestopt worden ze niet. “Het openbreken van contracten is heel duur”, zegt Van der Starre. “Het vervangen of verduurzamen van oude gebouwen, zoals de nieuwbouw voor Diergeneeskunde en de herontwikkeling van het Van Unnik, leveren moderne en duurzame panden op die uiteindelijk goedkoper zijn als het gaat over energielasten of onderhoud.”

Parnassos
Een van de panden op de lijst om af te stoten, is het gebouw waar Parnassos al jaar en dag onderdak vindt. Het cultureel centrum zit op een prettige locatie en heeft een café, theaterzaal, geïsoleerde repetitieruimtes en lokalen voor cursussen als Photoshop of schilderen. Een verrassende keuze, want zou er een goede, alternatieve ruimte gevonden kunnen worden?

“We hebben met alle faculteiten en diensten zorgvuldig gekeken naar de gebouwen en wat goed uitvoerbare keuzes zijn”, legt Van der Starre uit. “Het gebouw van Parnassos staat niet boven aan de lijst om afgestoten te worden. Maar het pand is toe aan een grote onderhoudsbeurt en als het goedkoper is om Parnassos te verhuizen, zal dat zijn naar een goede voorziening. Maar het wordt inderdaad een moeilijke opgave om vervangende ruimte te vinden en vandaar dat ik de kans niet groot acht dat dit pand afgestoten gaat worden. Maar we kunnen het ons niet veroorloven om níet naar alternatieven voor de Kruisstraat te kijken. Als we het gebouw van Parnassos behouden, moeten we kijken hoe we op een andere manier op vastgoed kunnen besparen.”

“Tot nu toe zijn de kosten het enige uitgangspunt geweest bij de beoordeling”, zegt ze. Mocht het zo zijn dat er ruimte te vinden is op het USP en de studenten vinden het een goed idee om Parnassos te verhuizen naar het Science Park om zo op deze campus te zorgen voor  meer levendigheid voorzien, sluit ze een verhuizing niet uit.

Zakelijk bekijken
In het rijtje ‘af te stoten gebouwen’ van het memo Verantwoord investeren in gebouwen: de opgaves op een rij (uitsluitend bereikbaar voor medewerkers) staan elf panden. Bovenaan de lijst worden gehuurde panden genoemd die in gebruik zijn voor onderwijs. De bekendste daarvan is waarschijnlijk Janskerkhof 15a dat onlangs nog werd bezet door pro-Palestijnse activisten. Door efficiënter te roosteren kan de huur worden opgezegd. Ook het pand van de studenten Bestuurs- & Organisatiewetenschap staat er op. Een pand dat al lang in het bezit is van de universiteit en waar vele opleidingen ooit hun thuis hadden. Maar ook dit pand is toe aan een grote onderhoudsbeurt.

“Ik snap dat mensen gehecht zijn aan sommige panden, maar we moeten het echt zakelijk bekijken. We hebben daarom ook gesproken met alle mensen die het betreft en gevraagd of ze met ons willen meedenken wat voor opties zij ook zien. In het geval van Bestuurs- & Organisatiewetenschap zou dat  het Kromhoutterrein zijn. We willen mensen niet rauw op het dak vallen, maar samen tot een oplossing komen.”

Brutaal gebouw
Een pand dat niet in het rijtje staat, maar waar de universiteit wél naar kijkt, is het Kruytgebouw op het Utrecht Science Park. “Het onderzoeksproces waarin we verschillende scenario’s bestuderen is pas net begonnen: herontwikkelen of misschien zelf afstoten.” 

Dit twaalfde pand is een van de oudste kolossen en gebouwd voor de bèta’s. Er zitten voornamelijk laboratoria in waar scheikundigen en biologen werken. Echt jaren is over dit gebouw overlegd en het ene na het andere verbouwplan werd bedacht en weer van tafel geveegd. 

Het laatste en wat het definitieve plan leek, is om het gebouw leeg te renoveren. Het idee was om het asbest uit het pand te halen, het te isoleren, te moderniseren en om de vier ‘wieken’ met elkaar te verbinden door glazen puien tussen de wieken te bouwen. Het pand zou daardoor ook een groter gebruikersoppervlak krijgen.

Maar nu wordt dus nagedacht over alternatieven. Zou het bijvoorbeeld toch niet goedkoper zijn om de bèta’s in 2035 níet terug te laten keren naar het Kruytgebouw en ze bijvoorbeeld in het Transitiegebouw te laten blijven. Een van de redenen hiervoor is dat de gemeente Utrecht in 2024 het exemplaar gebouwd in de stijl van het brutalisme heeft uitgeroepen tot Jong Monument. “En dat is niet handig”, zegt Van der Starre. “Dan mag je toch minder veranderen aan een gebouw. Dat mooie plan met die glazen pui mag nu niet meer zomaar. Maar we moeten iets aan de buitenkant doen, want in de balkons zit asbest wat eruit moet. Daarover moeten we overleggen met de gemeente.”

Ontmoetingen organiseren
Het indikken van kantoorruimte is al langer geleden in gang gezet. Bij elke verbouwing en in nieuwbouw wordt het kantoor ingericht voor activiteitgerelateerd werken. Dat betekent dat er verschillende gebruikersruimtes komen: voor vergaderingen, voor werken in een team, voor geconcentreerd werken, voor ontmoeting. Niemand zal meer een eigen bureau hebben, tenzij dit nodig is voor het werk of de speciale behoeften van een werknemer. In het nieuwe plan wordt zo’n 25.000 vierkante meter kantoorvloer afgestoten.

“Mensen komen minder naar kantoor. Dat is een maatschappelijke ontwikkeling. Zelfs op dagen waarvan men zegt dat het druk is, zie je dat er kantoorruimte leeg is. Daar kun je dus best een deel van missen. Als je dan naar kantoor komt, zorg dan dat je de activiteiten doet waarbij je je collega’s ontmoet.”

Ze verwacht niet dat het kantoorpersoneel vaker thuis gaat werken uit angst voor drukte omdat er minder kantoorruimte op de UU is. Ook denkt ze daarom niet dat het community-gevoel wordt aangetast. “Vroeger ontstond dat vanzelf omdat iedereen naar kantoor kwam, nu moet je het organiseren. Dat is een taak van de manager en van teams. Wie naar kantoor komt, komt om samen met collega’s te werken. De drukte moeten we spreiden. Je moet samen voor een goed evenwicht zorgen.”

Nieuw kabinet
De plannen zijn niet in beton gegoten, maar wel is duidelijk dat er bezuinigd moet worden op huisvesting, ook als een  nieuw kabinet eerdere bezuinigingen terugdraait of komt met nieuwe investeringen in het hoger onderwijs. 

“Wij besteden ongeveer 15 procent van de omzet  aan huisvesting. In vergelijking met andere universiteiten hebben wij procentueel gezien een van de hoogste lasten. De Radboud Universiteit in Nijmegen is een vergelijkbare universiteit, maar zij hebben maar één campus en besteden 9 procent aan vastgoed, hoewel ik niet zeker weet of zij haar woonlasten op eenzelfde manier berekenen als wij. Maar ook wij zouden liever een groter deel van ons budget reserveren voor onderwijs en onderzoek.” 

De vicevoorzitter is niet optimistisch als het gaat de intenties voor onderwijs van een nieuw kabinet. “Je moet de schade die het gevallen kabinet heeft aangericht niet onderschatten. Ons vertrouwen in de overheid is flink geschaad. Ook al krijgen we op enig moment weer meer geld, dan zullen we ons afvragen of het niet weer zal worden afgepakt. Bovendien zijn de bezuinigingen met de val van het kabinet niet van tafel. Het kan een jaar duren voor er een nieuw kabinet is en tot die tijd komt er geen geld bij.”

Medezeggenschap
De Universiteitsraad is inmiddels geïnformeerd over de besparingsplannen op huisvesting. Het universiteitsbestuur gaat ervanuit dat besturen van faculteiten en diensten hun medezeggenschap meenemen in de plannen voor de eigen faculteit en dienst. Plannen over de huisvesting worden regelmatig gedeeld met de raden. Als het Strategisch Huisvestingsplan moet worden aangepast, wordt het voorgelegd aan de U-raad.