Universiteit Utrecht rekent op zwaar weer

Tot de derde dinsdag van september blijft het spannend voor alle Nederlandse universiteiten en hogescholen. In het hoofdlijnenakkoord van de PVV, VVD, BBB en NSC staat dat er een miljard bezuinigd wordt op het hoger onderwijs. Maar of het nieuwe kabinet zoveel gaat bezuinigen en waar  dat geld vandaan moet komen, is pas bekend op Prinsjesdag. Vooralsnog gaat de Universiteit Utrecht uit van het meest slechtst denkbare scenario en dat betekent dat er voor de jaren 2026 en 2027 flinke bezuinigingen in het verschiet liggen. “We gaan uit van 6 tot 9 procent”, zegt vicevoorzitter Margot van der Starre wat neerkomt op een bedrag tussen de 50 en 75 miljoen.

Het is een moeilijke boodschap, zegt ze. De afgelopen jaren was het huishoudboekje van de universiteit dik op orde. Elk jaar bleef er geld over dat eigenlijk uitgegeven had moeten worden. Van de universitaire reserves werden onder meer extra investeringen in het personeel gedaan. Faculteiten kregen een bijdrage uit de zogenoemde impulsgelden om meer docenten in vaste dienst aan te nemen om zo de werkdruk te verlagen. Faculteiten werden aangespoord om dit geld niet op de plank te laten liggen. Voormalig minister Dijkgraaf besloot in 2022 na lang aandringen van universiteiten de onderfinanciering van het wetenschappelijk onderwijs te repareren met onder meer het fonds voor Onderzoek & Wetenschap en de Sectorplannen. 

2025 moeilijk, de voorspelling voor de jaren daarna nog zwaarder
In april werd duidelijk dat de universiteit in 2025 minder geld zou krijgen uit Den Haag. Het onderwijsministerie had voorgerekend dat er minder mensen zouden gaan studeren door teruglopende aantallen jongeren in Nederland – de zogeheten referentieraming. Omdat de overheidsfinanciering mede afhankelijk is van het aantal studenten, scheelt dit de UU 11,3 miljoen euro aan inkomsten. 

Toen de formerende partijen met hun hoofdlijnenakkoord kwamen, sloeg de schrik pas echt om het hart. Ze willen in totaal 150 miljoen korten op het fonds voor Onderzoek & Wetenschap. Dit bedrag is precies de grootte van wat was uitgetrokken voor de stimuleringsbeurzen van dit fonds waarmee de werkdruk op onderzoekers verlaagd is. Voor de Universiteit Utrecht komt dit neer op een bedrag van 17,8 miljoen. Opgeteld moet de UU in 2025 dus 29,1 miljoen euro bezuinigen.

Voor de jaren 2026 tot en met 2028 liggen hogere bezuinigingen in het verschiet. De hoogte van deze bedragen is met grote onzekerheid omgeven. Zo staat in het hoofdlijnenakkoord dat er ook bezuinigd wordt op de sectorplannen. Voor een bijdrage hieruit moeten universiteiten opleidingen en onderzoek gezamenlijk stroomlijnen en tekortsectoren zoals in de techniek versterken. Landelijk gezien gaat het over 200 miljoen per jaar waarvoor de universiteiten inmiddels 1200 mensen in vaste dienst hebben genomen. Ook dit zou – net als de stimuleringsbeurzen – uiteindelijk onderdeel worden van het vaste budget uit Den Haag.

“Onbehoorlijk bestuur”, noemt Van der Starre deze beslissing. “De spelregels worden tijdens het spel veranderd.” Inmiddels overwegen de universiteiten juridische stappen om de bezuinigingen tegen te gaan. 

Vicevoorzitter Margot van der Starre, foto DUB

Pittige opdracht
Over de bezuinigingen die de universiteit het komende kalenderjaar boven het hoofd hangen, zegt Van der Starre dat ze verwacht dat de universiteit dit nog wel kan opvangen. "Een gezonde organisatie moet een bezuiniging van 1 à 2 procent kunnen dragen”, zegt Van der Starre. “Gewoon door hier en daar wat minder te doen.” De verwachte bezuiniging van 2,5 procent is pittig, maar ze denkt deze haalbaar is zonder al te grote ingrepen.

De faculteiten en directies zijn inmiddels aan het rekenen geslagen. Voor het komende jaar zijn er met name zorgen bij de faculteit Geesteswetenschappen die dit jaar al te weinig reserves in kas heeft. University College Utrecht heeft nog geen begroting ingediend, omdat UCU vreest dat beloftes over het uitbreiden van het aantal contracturen vanuit de stimuleringsbeurzen niet ingelost kunnen worden, zo bleek bij de laatste Universiteitsraadsvergadering van dit collegejaar waar het over de financiën ging. Ook de Universitaire Bestuursdienst is nog aan het rekenen. Zij moet het in totaal met 9 miljoen minder doen, waarvan 1,8 miljoen een echte bezuiniging is vanwege het wegvallen van de stimuleringsbeurzen. De andere faculteiten en directies redden het komend jaar wel hoewel ook zij voorzichtig zijn. Verhoogde dijkbewaking, scherpere keuzes, is bijvoorbeeld de titel van de begroting van Diergeneeskunde voor 2025.

Niets is heilig
Vooruitlopend op de meer zware bezuinigingen voor de jaren 2026 en 2027 zijn ingrijpende maatregelen nodig, zegt Van der Starre. “We gaan uit van het meest zwarte scenario.” Maar de universiteit weet niet wat het nieuwe kabinet echt voor het hoger onderwijs in petto heeft. Daarvoor wordt de miljoennota van Prinsjesdag afgewacht. “We gaan nu af op hetgeen er in het hoofdlijnenakkoord staat.” Behalve de kortingen op de sectorplannen en het fonds onderzoek, noemt ze ook de langstudeerboete en een rem op internationalisering. Die twee laatste maatregelen kunnen ervoor zorgen dat er minder studenten naar Utrecht komen. 

Vooruitlopend op dit doemscenario hebben de faculteiten en directies een ‘taakstelling’ gekregen van het universiteitsbestuur. “Dit betekent dat faculteiten alvast moeten kijken naar hun uitgaves. Als ze flink moeten bezuinigen, moeten ze zich alvast afvragen welke taken ze kunnen schrappen. Op dat vlak is niets heilig.” 

Leuk is dit niet, weet de vicevoorzitter. Ze legt uit dat het College van Bestuur niet bedacht was op bezuinigingen. “We zijn het er hartgrondig mee oneens. Maar we moeten wel eerlijk en transparant zijn hierover naar de mensen in onze organisatie. Als we onze zorgen niet zouden delen, en het komt volgend jaar ineens op ons af, dan zeggen mensen ‘had je ons niet kunnen waarschuwen?’ Als je bezuinigingen langer van te voren ziet aankomen, kun je er alvast over nadenken en bedenken welke verstandige maatregelingen je kan nemen. Op die manier hebben wij het ook besproken met alle decanen en faculteitsdirecteuren.”

Reorganisaties en ontslagen
Vooralsnog denkt Van der Starre dat er geen gedwongen ontslagen zullen vallen, maar garanderen wil ze het niet. In totaal heeft de UU nu zo’n 9000 mensen in dienst. “Ik snap dat dit een gedachte is. Personeelslasten zijn de grootste kostenpost, maar ik denk dat we niet met minder mensen toe kunnen. Het nieuwste rapport van de arbeidsinspectie zegt ook dat de werkdruk nog steeds hoog is. We hebben iedereen nodig.”

De afgelopen jaren heeft ze faculteiten gestimuleerd om meer docenten in vaste dienst te nemen. Dat aantal is dit eerste kwartaal nog gegroeid. “Ik sta daar nog vierkant achter. Het is gewoon niet sociaal om jonge mensen alsmaar tijdelijk in dienst te hebben. Zo kunnen ze geen goed bestaan opbouwen.” 

Wat we vooral niet moeten doen is in paniek raken, zegt ze. “We hebben nog een half jaar om plannen te maken.” Om te zorgen dat niemand ontslag krijgt aangezegd, moeten faculteiten en directies nu echt een personeelsplan maken met een meerjarenstrategie. Iets waar ze al enkele jaren op aandringt. “Een goede personeelsplanning kijkt zo’n vijf jaar vooruit. Wie gaat er in die periode met pensioen? Wat is het te verwachten verloop? Voor welke posities moeten we wel een vervanger zoeken en welke zijn niet meer per se nodig doordat bijvoorbeeld werkzaamheden veranderen. Dit kunnen bestuurders in kaart brengen.”

Nu al kritisch kijken naar welke vacatures je wel en niet opvult, zoals de Bèta’s, Sociale Wetenschappen en Diergeneeskunde willen doen, vindt ze verstandig maar een volledige vacaturestop instellen, is volgens haar voorbarig. 

Mochten ontslagen onontkoombaar zijn, dan moet de universiteit voor een goed sociaal plan zorgen. “Maar ik hoop echt dat het zover niet komt. Universiteiten hebben de pech dat ze moeten meebewegen op de golven van de politiek. Wetenschappers die bij universiteiten werken willen dit het liefst hun hele leven lang doen. Er zijn voor hen niet veel alternatieven. Als een vliegtuigmaatschappij piloten moet ontslaan, kunnen die meestal bij een andere maatschappij weer aan de slag. Maar voor wetenschappers is dat een stuk lastiger. Bestuurders weten inmiddels dat we moeten meebewegen dus mag van ons worden verwacht dat we daar een goed beleid op voeren ”

Waar valt op te besparen?
Maar wat zijn dan verstandige maatregelen? Als niet bezuinigd wordt op personeel, moet er op andere hoge uitgaven worden bespaard. Van alle lasten die de universiteit heeft, zijn dat de huisvestingskosten, de bouw- en verbouwplannen en IT. 

Waar de universiteit in eerste instantie naar gaat kijken, is welke taken ze kan schrappen, zegt Van der Starre. De universiteit heeft tientallen misschien wel honderden taken en projecten lopen. Sommige zijn verplicht, anderen niet. “We zijn al enige tijd bezig met het opzetten van portfoliomanagement. Dit heeft nog niet tot veel resultaat geleid. Hopelijk gaat het nu sneller nu het financiële vooruitzicht slecht is.” Met het portfoliomanagement waarmee de secretaris van de universiteit aan de slag is, wil het universiteitsbestuur prioritering aanbrengen in alle eigen plannen die in het Strategisch Plan staat. De conclusie kan ook zijn dat plannen geschrapt worden of uitgesteld. 

Huisvesting
De universiteit gaat wel opnieuw kijken naar de ver- en nieuwbouwplannen waarvan de kosten vorig jaar berekend zijn op 1,8 miljard euro. “We kijken of we de plannen kunnen versoberen of uitstellen. We geven prioriteit aan de projecten voor onderwijs en onderzoek. De universiteit heeft gewoon de pech dat “we met een zeer verouderd arsenaal gebouwen zitten”. “Sommige gebouwen vergen veel onderhoud zoals het Kruytgebouw, waardoor renovatie uiteindelijk goedkoper is. Het Androclus is het meest energieslurpende gebouw van het Science Park, dus nieuwbouw is goedkoper. In de binnenstad staat een onderwijspand dat echt hoognodig verbouwd moet worden om het veilig te houden. We hopen eind dit jaar met een nieuwe prioriteitenlijst te komen.”

Wat ook duur is, is de ICT. “We hebben ongelooflijk veel opslagcapaciteit nodig, dat is heel duur. We kunnen dus kijken of alles wat we bewaren echt wel bewaard moet blijven. Ook zouden we kunnen kijken of we wel zoveel verschillende applicaties die ongeveer hetzelfde doen, in de lucht moeten houden. Voor elke applicatie moet je betalen, dus daarop zouden we kunnen bezuinigen. Daarnaast is het moeilijk om IT-personeel te vinden. We moten nu mensen inhuren en die zijn echt twee keer zo duur dan iemand die in dienst is.”

In de laatste universiteitsraadsvergadering waar de bezuinigingen besproken werden, werden ook suggesties gedaan waarop te bezuinigen is, zoals de Botanische Tuinen, de Europese master Charm EU of onderwijs voor professionals. Zaken die na aan het hart liggen van de collegeleden. Alles is bespreekbaar, antwoordt Van der Starre. “Niets is heilig.” Waarop de rector aanvult met de decanen te kijken waar in het onderwijs bezuinigd kan worden zonder de kwaliteit aan te tasten en welk onderzoek eventueel afgebouwd kan worden. 

Prinsjesdag
Na een zeer bewogen academisch jaar met verkiezingen, demonstraties en bezettingen is het niet de leukste boodschap waarmee het universiteitsbestuur de universitaire medewerkers de zomervakantie instuurt. “Toch hoop ik dat iedereen kan uitrusten en van zijn vakantie kan genieten. En wie weet valt de boodschap met Prinsjesdag mee. Als dat zo is, is er nog genoeg tijd om de begroting voor 2025 aan te passen en de plannen voor de jaren daarna bij te stellen. Zo niet, dan hoop ik dat we met elkaar in gesprek kunnen blijven en samen kunnen bekijken hoe we de bezuinigingen zo goed mogelijk het hoofd kunnen bieden.”