Demonstraties, bezettingen, “politiegeweld” en “genocide”, snap jij het allemaal nog?

Wat willen de demonstranten? 
De actievoerders van het eerste uur willen dat de Universiteit Utrecht haar banden met Israëlische universiteiten verbreekt. Tenminste, dat is het simpele antwoord. Zoals blijkt uit de verschillende demonstraties en bezettingen die de afgelopen weken hebben plaatsgevonden, is een academische boycot jegens Israël de voornaamste eis. De Israëlische universiteiten maken volgens de demonstranten “onlosmakelijk deel uit” van systematische mensenrechtenschendingen in Palestina. Wetenschapper Maya Wind, die op 14 mei op de UU een lezing gaf, stelt dat deze universiteiten het Israëlische koloniale geweld in stand houden. De banden die de UU met deze universiteiten onderhoudt, dragen daar volgens de demonstranten onvermijdelijk aan bij. 

Naast de boycot vinden de demonstranten, met name sinds de aanvallen van Hamas op 7 oktober, dat de UU een standpunt in het conflict moet innemen. In een open brief van 23 oktober die door Utrecht in Solidarity with Palestine (USP) werd geïnitieerd, geven studenten aan dat ze de ‘neutrale’ houding van de UU hypocriet vinden. Door geen stelling te nemen, stemt de UU in met de status quo die nou juist niet neutraal maar pro-Israëlisch is, volgens de demonstranten. Als studenten en medewerkers van de UU staan ze daar niet achter, en willen dat de UU zich uitspreekt tegen de kolonisering en geweld van Israël jegens de Palestijnen. 

Wie zijn de demonstranten? 
De groep demonstranten vormen geen homogene groep. Het merendeel zijn studenten en medewerkers van de UU, maar er lijken ook weleens groepen of individuen van buiten de universiteit aan te sluiten. Utrecht in Solidarity with Palestine (USP) is tot nu toe altijd aanwezig geweest en heeft ook opgeroepen tot protesten. Zij houden de Boycot, Divestments and Sanctions-strategie aan om druk uit te oefenen op Israël. UU Scholars and Staff for Palestine houdt ook strikt geweldloosheid aan. Maar anders dan USP is dit niet een georganiseerde groep maar meer een collectief. 

Daarnaast zijn er nog studenten en medewerkers die niet per se tot een bepaalde groep behoren en zich aansluiten bij de protesten uit solidariteit met de Palestijnse bevolking in Gaza, anderen willen een volledige academische boycot. Daarnaast zijn er studenten en medewerkers die wel meedoen aan de vreedzame demonstraties, maar niet aan de bezettingen. De meerduidigheid van de groepen maakt het moeilijk om eenduidige eisen te achterhalen. 

Wat voor demonstraties waren er tot nog toe?
De eerste demonstratie, de bezetting van de binnenplaats van de UB op 7 mei, ging puur over de situatie in Palestina en Israël en de rol van de UU hierin. De demonstratie op 8 mei was in eerste instantie een reactie op de inzet van politie door de universiteit voor de ontruiming van de binnenplaats, maar ging over in een bezetting van Drift 25. Op 9 mei – Hemelvaartsdag – volgde opnieuw een kleinschalige demonstratie tegen het politiegeweld. Op 13 mei was er een walk-out van enkele honderden mensen. Op 15 mei liep de demonstratie om de Nakbadag te herdenken uit op de bezetting van Janskerkhof 15. De demonstraties hebben telkens een duidelijke aanleiding, maar uiteindelijk verworden deze tot protesten tegen de banden van de UU met Israëlische instellingen.  

Maar wat heeft de UU met het conflict te maken? 
“UU schande, bloed aan je handen!” Die leus heb je misschien al eens vanuit de demonstranten gehoord. Maar waarom roepen ze dat? De UU heeft verschillende academische banden met Israël. USP stelt dat de samenwerkingen problematisch zijn, omdat Israëlische universiteiten betrokken zouden zijn bij de Israëlische bezetting. De UU zou daarom deze banden ter discussie moeten stellen en ze moeten verbreken, vinden de demonstranten. 

De protesten van afgelopen week lijken voor sommigen wellicht uit het niets te komen, maar wie verder kijkt, ziet dat de eisen van de demonstranten al langer bestaan. In mei 2021 werd er bijvoorbeeld al een petitie ondertekend waarin onder andere de oproep tot boycot van Israëlische academische instituten wordt benoemd. In november 2021 liet de UU al weten niet van plan te zijn samenwerkingen met Israëlische universiteiten op te schorten, in reactie op een opinie van universitair docent Layal Ftouni en student Itaï van de Wal. Sinds 7 oktober 2023, de dag van de Hamas-aanval, is de spanning op dit onderwerp toegenomen. Dit is te zien aan het protest tijdens de Dies van de UU en de demonstraties en bezettingen van de afgelopen weken. De situatie in Israël en Palestina wordt schrijnender, de discussie aan de UU verhitter. Hoe ernstiger de situatie in Gaza wordt, hoe meer verantwoordelijkheid de UU als ‘grotere speler’ heeft in het nemen van een standpunt. Volgens de demonstranten tenminste. 

Daarnaast benadrukken de demonstranten dat de UU bekend staat om haar aanbod in studies zoals over mensenrechten, genocide, conflict, postkolonialisme. In de eerder genoemde open brief van USP wordt gesteld dat de ‘neutrale’ houding van de UU ten opzichte van het conflict het aangeboden delegitimeert.

Pro-Palestina protest UBB. Foto: DUB

Om welke banden gaat het? 
Op 17 mei publiceerde de UU naar aanleiding van eisen van de demonstranten de nieuwe lijst van onderzoekssamenwerkingen met de Israëlische instituten. Het zijn er elf die door Europa gefinancierd worden. Namen van individuele UU-onderzoekers die samenwerken met Israëlische academici staan hier niet in, “gezien de polarisatie rondom dit onderwerp”, zegt de UU. “Het gaat nadrukkelijk niet om projecten die betrekking hebben op defensie of waarbij een risico van dual-use door defensie bestaat”, staat op de site. De elf projecten hebben qua onderzoeksonderwerp niets met defensie, wapens of oorlog te maken. De UU heeft kenbaar gemaakt dat ze deze lopende samenwerkingen kritisch gaan (her)evalueren. 

De UU werkt met drie Israëlische universiteiten samen als het gaat om studentuitwisseling, maar die is voorlopig stopgezet.  

Hoe reageert de UU op de eisen van de actievoerders? 
Het College van Bestuur heeft op 15 mei zijn statement ten opzichte van de situatie in Gaza en Israël geactualiseerd. Hier uiten ze hun zorgen over het geweld, maar benoemen ze dat het beëindigen van samenwerkingen volgens hen geen oplossing biedt. Ze benadrukken het feit dat universiteiten en academici juist voor verandering kunnen zorgen. In het statement benoemt het CvB ook dat politieke stellingname niet bij de universiteit past. Ze willen dat dialoog mogelijk blijft, ook wanneer spanningen oplopen.

Daarnaast heeft de UU de lopende projecten met Israëlische universiteiten openbaar gemaakt. Als na kritische evaluatie blijkt dat bepaalde samenwerkingen wel “bijdragen aan de cyclus van geweld”, zullen ze de samenwerking bevriezen. De UU heeft de demonstranten beloofd om de evaluatie voor de zomer voltooid te hebben (alleen met Solis-id). 

Over de protesten zegt het universiteitsbestuur dat ze de richtlijn van de UNL aanhouden. Demonstreren en protesteren hoort bij de democratie, maar het bezetten van universitaire gebouwen is niet toegestaan, volgens de nieuwe huisregels. De universiteit beslist wat de consequenties zijn. De bezettingen van 7, 8 en 15 mei hebben op verzoek van de universiteit tot ontruiming geleid, omdat volgens het CvB de veiligheid van zowel demonstranten als andere betrokkenen niet kon worden gewaarborgd. 

Hoe zit het op andere universiteiten? 
De protesten van afgelopen weken zijn onderdeel van een bredere protestbeweging. De protesten op de Nederlandse universiteiten lijken sinds de protesten op Amerikaanse universiteiten heviger te zijn geworden. Het idee van kampementen is naar voorbeeld van Amerikaanse protesten overgenomen, niet alleen in Nederland, maar ook in andere Europese landen. 

Op verschillende universiteiten is er gedemonstreerd. Maar niet allemaal op dezelfde manier. Studenten van de UvA waren op 6 mei de eersten die een tentenkamp opzetten op de universiteitscampus. In Maastricht gingen actievoerders in een tentenkamp zelfs in hongerstaking. Na zeven dagen zonder eten zijn ze gestopt. 

Wat is de volgende stap? 
Een woordvoerder van USP zegt dat de acties gewoon door zullen gaan, totdat hun eisen zijn ingewilligd, zoals ze bij elke demonstratie hebben geroepen. De evaluaties van de banden brengen daar geen verandering in. "In Gaza hebben ze ook geen tijd", aldus de woordvoerder. Wanneer en hoe de demonstraties plaats zullen vinden, is onbekend.