‘Strategisch plan mag niet afhankelijk zijn van welke politieke wind er waait’

Hoe kan je als universiteit een verschil maken in de maatschappij? Dat is een belangrijk thema in het Strategisch Plan 2030 dat het College van Bestuur in juni presenteerde. “Mensen moeten het gevoel hebben dat we als universiteit oplossingen bieden voor de problemen die ze ervaren”, zegt Karin Laglas. 

Zij is sinds augustus 2022 voorzitter van de Raad van Toezicht van de Universiteit Utrecht, heeft gestudeerd in Delft en was daar ook enkele jaren decaan van de faculteit Bouwkunde. De Raad van Toezicht(RvT) adviseert het bestuur tijdens het maken van het plan en uiteindelijk moeten de vijf leden het goedkeuren. Laglas: “Het bestuur komt met de ideeën. Wij denken mee tijdens het proces. Zo kijken we of de universitaire gemeenschap voldoende invloed heeft kunnen uitoefenen. Is het een gedragen plan? 

Ook kijkt de RvT of de inhoud past bij de UU. Komt het excellente onderwijs en onderzoek voldoende uit de verf? Is er rekening gehouden met actuele ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie? Tenslotte beoordelen we het plan op de uitvoerbaarheid. Is het haalbaar met de druk op de financiële middelen en hoe zorg je er voor dat mensen niet overlopen? De werkdruk is al hoog. Op de universiteit werken ambitieuze mensen en dan schiet het gevaar erin dat het allemaal te veel wordt.”

“Het goede van de Raad van Toezicht is dat daar mensen in zitten die werkzaam zijn in verschillende maatschappelijke velden. Vanuit die expertise krijg je een breder perspectief te horen”, voegt collegevoorzitter Anton Pijpers toe.

Een van de aandachtspunten waar de Raad van Toezicht op hamerde, was om focus te behouden. Laglas: “In het vorige plan stonden zo’n zestig actielijnen. Dat is best veel. Waar ligt nu eigenlijk de prioriteit?”

Dat is ook precies waar het bestuur met dit plan op heeft ingezet. Pijpers: “Wij komen met vijftien ambities waar we de komende jaren aan willen werken. Die bouwen voort op wat er al is. Zo hadden we de vorige keer de Sustainable Development Goals als uitgangspunt genomen. Maar veel van die onderwerpen zijn nu al ingedaald op de universiteit. Daar zijn we volop mee bezig en hoeven dus niet opnieuw genoemd te worden. Neem diversiteit en inclusie. Dat was in het vorige plan een belangrijk punt. We zijn toen gestart met het programma Equity, Diversity & Inclusion (EDI) en het diversiteitsbeleid heeft nu een plek gevonden bij elke faculteit en wordt daar uitgevoerd. Dat hoef je dus niet te noemen.”

Op de universiteit werken ambitieuze mensen en dan schiet het gevaar erin dat het allemaal te veel wordt

Waar liggen dan die prioriteiten? Laglas vindt de verbinding met de maatschappij belangrijk. De leden van de Raad van Toezicht kijken nadrukkelijk naar die verbondenheid. De keuze van de Universiteit Utrecht om in te zetten op interdisciplinariteit noemt ze belangrijk. “Dat zie je bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Op dat punt maakt de UU echt het verschil in onderwijs en onderzoek. Dat begint er al mee dat je via onderwijs jonge mensen leert hoe ze de wereld duurzamer kunnen maken.”

Nu is duurzaamheid een politiek gevoelig thema. Daarom is volgens Laglas de autonomie van de universiteit essentieel. De Raad van Toezicht belichaamt de autonomie. “De leden worden weliswaar benoemd door de minister, maar de minister heeft geen invloed op hoe wij werken. Ik heb twee keer per jaar overleg met de andere voorzitters van de Raden van Toezicht. Daar zit de minister ook bij.” 

Pijpers: “De politiek mag de universiteit niet voorschrijven wat ze moeten doen.  Onze strategie mag niet afhankelijk zijn van welke politieke wind er waait. Je zoekt het contact met de maatschappij, het gaat om de connectie met mensen. Als je losraakt van de maatschappij, word je speelbal van de kortetermijnpolitiek.” 

Dat betekent volgens Pijpers dat de universiteit voortdurend haar maatschappelijke meerwaarde moet laten zien en uitleggen wat je als universiteit doet. “Wij zijn geen eliteclub die mensen wat ze moeten doen. Wij dragen  feiten aan en laten consequenties zien. En we geven mogelijke oplossingen. Daarbij moeten we zelf het goede voorbeeld geven.”

Laglas: “ Je kijkt als universiteit naar de verre toekomst. Je geeft oplossingen aan op basis van feitelijke analyses en niet vanuit een politiek gedreven beeld.” 

Als je losraakt van de maatschappij, word je speelbal van de kortetermijnpolitiek

Een andere prioriteit in dit Strategisch Plan is de aandacht voor de universitaire gemeenschap. “Een van de zaken die mij opvalt bij de UU, is de aandacht voor de community”, zegt Laglas. “Er wordt veel met elkaar gesproken, er is veel betrokkenheid en aandacht voor elkaar.”

Pijpers constateert dat in het vorige plan al iets stond over de gemeenschap. “Met name op het gebied van sociale veiligheid zijn stappen gemaakt. Maar het is nog niet voldoende. In dit plan zeggen we te streven naar een cultuur van uitspreken, bespreken, afspreken en aanspreken. We moeten elkaar durven corrigeren. Ook Open Science gaat een volgende fase in met het programma Erkennen & Waarderen. Daarin wordt ingezet op teamwerk en ligt het accent minder op hiërarchie. Dat is goed voor de gemeenschap en de sociale veiligheid.”

Binnen die gemeenschap was het de afgelopen jaren onrustig. Studenten en medewerkers toonden hun ongenoegen als het ging om samenwerking met de fossiele industrie of het niet verbreken van alle banden met Israël. Toch komen die zaken niet expliciet voor in het Strategisch Plan.

Pijpers: “Wij hebben niet alle actuele zaken genoemd. Maar we plaatsen dat in een bredere context. Over duurzaamheid hebben we gezegd dat ons onderzoek in lijn moet zijn met de klimaatafspraken van Parijs. Dat heeft ook consequenties voor de keuzes van de partners. We kijken per project altijd naar alternatieven, maar sluiten de fossiele industrie niet uit. Je kijkt hoe je het best verbetering kunt krijgen. Om dat goed te monitoren hebben we een afwegingskader. We vragen deskundigen met een advies te komen en dat stellen we vast. Elk project toetsen we dan aan dat kader.

“Datzelfde doen we als het gaat om samenwerking met internationale partners in oorlogsgebieden, zoals in Israël. We koppelen dat niet aan één land, maar maken daar een algemeen kader van. Zo kunnen we onze partners zorgvuldig uitkiezen.”

De actievoerders lijken niet tevreden met het huidige standpunt. Dat blijkt uit de bezettingen. In hoeverre wordt zo’n bezetting besproken met de Raad van Toezicht? Laglas: “Dat komt zeker voorbij. Daarbij zijn wij een klankbord voor het bestuur. We vinden het belangrijk dat het bestuur in gesprek met actievoerders gaat, maar zien ook hoe ingewikkeld dat is. Het is knap hoe het College van Bestuur hier mee omgaat. Een gesprek moet tweezijdig zijn. Je kunt wel overtuigd zijn van je eigen gelijk, maar je zult toch ook moeten accepteren dat er onderwerpen zijn waar je verschillend tegenaan kunt kijken.”

Een van de zaken die mij opvalt bij de UU, is de aandacht voor de community

In de Universiteitsraad werd het plan in juni besproken. Er waren vragen over de haalbaarheid van het Strategisch Plan. Ook voor de Raad van Toezicht is dat een belangrijk onderwerp. Met name de aanstaande bezuinigingsplannen maken het realiseren van ambitieuze doelen niet makkelijk. 

Anton Pijpers ziet dat probleem minder. “Het vorige Strategisch Plan is een half jaar vertraagd omdat we toen midden in de coronatijd zaten. Ondanks de obstakels veroorzaakt door corona,  hebben we de ambities toch niet aangepast. Het bleef staan als een huis. Dat geldt nu ook met de bedreiging van bezuinigingen. Maar je moet wel schakelen als de actualiteit daar aanleiding voor geeft. Daar moet je de ogen voor open houden. 

“De huidige ambities moeten de komende tijd door de faculteiten uitgewerkt worden in jaarplannen. Elk jaar geven ze aan wat ze gaan uitvoeren. Daarbij houd je rekening met wat je ziet gebeuren. Dus de implementatie en het tempo moet je aanpassen aan wat mogelijk is.”

Dat zie je volgens Pijpers ook gebeuren als het gaat om het CO2- neutraal maken van de universiteit in 2030. “Door allerlei omstandigheden lukt het niet om voor die tijd van het aardgas af te komen. Dat is de realiteit waarmee we te dealen hebben. Maar het doel blijft staan.”

In dit plan zeggen we te streven naar een cultuur van uitspreken, bespreken, afspreken en aanspreken. We moeten elkaar durven corrigeren. 

Sowieso ziet Pijpers dat in dit Strategisch Plan meer oog is voor de bedrijfsvoering. Niet alleen op het gebied van duurzaamheid, maar ook als het gaat om administratieve systemen en vastgoed. “Het huidige administratieprogramma SAP zal vervangen moeten worden en dat zal een enorme operatie worden. Daarnaast is het duidelijk dat we heel intensief aan de slag moeten met de huisvesting. Dat staat ook aangegeven in het Strategisch Plan. Daar liggen nu eerste plannen op tafel die uitgewerkt moeten worden.” 

Laglas stelt dat het Strategisch Plan een goed leesbaar document is met heldere ambities. Vrijblijvend zijn die ambities niet en de Raad van Toezicht zal daar de komende jaren op toezien. Pijpers: “Wij gaan werken met een portfolio managementsysteem, waarin we alle info verzamelen  en daarin kunnen we jaarlijks precies monitoren waar we staan met de realisatie van onze doelen.”