De bestuurder Anton Pijpers: verbinder zonder groot ego

“Hij is iemand die het kopwerk niet schuwt, maar ook weet dat hij iedereen nodig heeft om de finish te halen. Hij wil presteren, maar hoeft niet zo nodig zelf op het podium te staan.” 

Voormalig directeur Communicatie van de UU Cor Jansen maakte samen met scheidend collegevoorzitter Anton Pijpers meerdere lange tochten op de wielrenfiets. Vooral de 540 kilometer en 23 uur lange Styrkeproven van Trondheim naar Oslo met tien fietsvrienden staat in beider geheugen gegrift. 

De bekende sportanalogieën van Jansen passen bij Anton Pijpers, die in zijn jeugd een groot schaatstalent was en later ook driemaal de Elfstedentocht schaatste. De vergelijkingen sluiten ook naadloos aan op wat we te horen krijgen als we in het bestuurlijke netwerk van Pijpers navraag doen naar ervaringen met de man die acht jaar lang voorzitter van de UU was en vrijdag met pensioen (en als hoogleraar met emeritaat) ging. 

Pijpers is een “verbinder” en een “bruggenbouwer”, zeggen velen, een meester in het samenbrengen van mensen met verschillende belangen. Tegelijkertijd nam hij altijd zijn verantwoordelijkheid als het nodig was. Hij was een collegevoorzitter die “leads by example”. 

Foto: privé archief Cor Jansen

'Als voorzitter zette hij de toon'

Decanen Isabel Arends (Bètawetenschappen) en Thomas Vaessens (Geesteswetenschappen) steken hun bewondering niet onder stoelen of banken. Beiden prijzen de collegiale verhoudingen en de open debatcultuur binnen de UU, ook op bestuurlijk niveau. Die situatie is volgens de twee voor een groot deel te danken aan Pijpers.

Vaessens: “Als voorzitter zette hij de toon. We zijn er als UU trots op dat we de samenwerking over de grenzen van faculteiten en diensten goed georganiseerd hebben, maar het moet ook op menselijk niveau kloppen. Anders werkt het niet. En dat belichaamde Anton heel erg. Het gebeurde in een bestuurlijk overleg niet, nooit, dat er een splitsing ontstaat. Dat was hij vóór. Dat heb ik op andere plekken echt wel anders meegemaakt.”

Arends: “Ik kwam uit Delft waar vergaderingen vooral iets was wat in de avonduren gebeurde met veel stukken en presentaties. Anton was echt op zoek naar wat hij zelf vaak ‘het open gesprek’ noemt. Hij bood een luisterend oor en zei: 'laten we erover praten’. Dat ben ik erg gaan waarderen.”

Bezoek Maxima Foto: Brunopress, Patrick van Emst

Zeker in de laatste jaren waarin kwesties als sociale veiligheid en werkdruk steeds meer aandacht kregen, hamerde Anton Pijpers op het belang van goed leiderschap binnen de universiteit. Met graagte verspreidde hij zijn “UBAA”-vuistregel: “Uitspreken, Bespreken, Afspreken en Aanspreken”.

Decaan Arends is zelf nauw betrokken bij het nieuwe leiderschapsprogramma binnen de universiteit waar Pijpers een drijvende kracht achter was. “Van decanen en collegeleden wordt ook verwacht dat ze cursussen volgen en die hebben daar niet altijd evenveel zin in of tijd voor, maar Anton was altijd de eerste die riep dat het belangrijk was om te gaan.”

'Als Anton binnenkomt, zie je eerder een oplossing dan een probleem'

Volgens meerde geïnterviewden had Pijpers “een gunfactor” door de losse en ontspannen manier waarop hij opereert. Hij komt “niet over als een gladde communicator”, is “aimabel en oprecht”, “heeft geen groot ego”. Zijn stijl wordt door iemand als “eerder ongepolijst, ietwat hoekig” gekenschetst. Daar laat hij af en toe zijn veterinaire achtergrond zien.

Ook voormalig studentlid van de Universiteitsraad Leonie Gerth wijst op de gave van Pijpers om vergaderingen “ontspannen” en “luchtig te maken”. “Hij heeft ook een kenmerkende pose waarbij een beetje achterover in zijn stoel zit, met de benen languit over elkaar. Heel comfortabel.”

Ze herkent ook de verbinder Pijpers: “Als hij merkte dat een studentlid iets hoog zit, stelde hij vaak voor om nog over een onderwerp door te praten of hij lichtte een antwoord in de vergadering verder toe. Dat siert hem.”

Jansen: “Als Anton binnenkomt dan zien mensen eerder een oplossing dan een probleem. Eerder werklust dan werklast. Eerder bestuurlijke rust dan vulkanische eruptie. Hij is gewoon een bestuurlijke bikkel.”

'Hij is dan bijna een diplomaat'

Buiten de deuren van de universiteit zelf was Pijpers eveneens een sfeerbepalende figuur, krijgen we te horen. Hij wordt alom geprezen als de dealmaker die ervoor zorgde dat de Nederlandse universiteiten in UNL-verband zelf de regie in handen namen waar het ging om het terugdringen van het aantal internationale studenten. 

De boze knoet van de minister die met een taaltoets Engelstalige bacheloropleidingen wilde schrappen werd daarmee voorkomen. Vooral de ‘brede’ Randstaduniversiteiten dreigden daar de dupe van te worden. 

Bij zijn aantreden waren er nog twijfels geweest of het Haagse netwerk van de ‘wetenschapper’ Pijpers wel goed op orde was. Een faculteitsdecaan die – zij het via een tussenstop als collegelid - collegevoorzitter wordt, lag destijds niet voor de hand. Maar over die rol op het landelijke toneel zijn er nu vooral enthousiaste geluiden.

Arends: “Dan is hij bijna een diplomaat. Het gezamenlijke doel in de gaten houden en één voor één de bestuurders langsgaan om alle pijnpunten te bespreken.”

De Rotterdamse collegevoorzitter Annelien Bredenoord bevestigt dat beeld en prijst de “to the point-stijl” van Pijpers. 

“Het terugdringen van internationale studenten was een heel moeilijk dossier. Maar Anton bleef rustig als de emoties hoog opliepen en wist dan precies de lastige kwesties te benoemen. Het lukte hem zo om iedereen ervan te overtuigen dat een collectieve aanpak beter is voor de Nederlandse wetenschap. Uiteindelijk waren alle universiteiten bereid iets in het mandje te doen.”

Wat daarbij volgens Bredenoord hielp is dat Pijpers ook “oog voor mensen” heeft. Als illustratief voorbeeld noemt ze dat hij niet vergat welke collegevoorzitter (“ik zeg niet wie”) altijd graag frieten bij het diner hebben. Bij de vergaderingen in de Utrechtse faculty club kregen zij elk hun eigen bakje geserveerd.

Foto: DUB

'Typisch voor Anton; laten zien voor welke waarden je staat'

Toch kende de verbinder Pijpers wel enkele harde confrontaties. Zo bleef de roemruchte aanvaring met de U-raad rondom zijn eigen declaratiegedrag, lang aan de collegevoorzitter kleven. Duidelijk was dat de collegevoorzitter zich niet te buiten was gegaan aan snoepreisjes en er was ook wel enig begrip voor de uitleg dat de hoge reiskosten te maken hadden met de salariskosten van twee chauffeurs die destijds nog in dienst waren van de UU. Toch vonden zeker de studentenfracties dat de UU-voorzitter zich misrekend had.

Ook Pijpers zelf moest uiteindelijk erkennen dat zijn hoge reiskosten niet te verantwoorden waren. De chauffeurs verdwenen en hij besloot te verhuizen van Zutphen naar de Utrechtse Vogelenbuurt. Voortaan fietste hij naar het Bestuursgebouw.  Binnen de universiteit viel dat in goede aarde. “Typisch Anton”, zegt Cor Jansen. “Laten zien voor welke waarden je staat.”

Cartoon: Niels Bongers, 2019

'Mannen als Anton vinden hun eigen reputatie het belangrijkst'

Voormalig geschiedenisstudent en studentraadslid Floris Boudens kijkt op een andere manier terug op die episode. Hij was het die luid aan de bel trok over de kwestie en een GroenLinks-kamerlid tipte. De UU-voorzitter kwam daardoor groot in het landelijke nieuws.

“Ik werd naar de kamer van Anton Pijpers gesommeerd”, herinnert Boudens zich. “Hij vond dat ik hem als graaier had neergezet. Dat was wat hij kwijt wilde en toen kon ik weer gaan. Het gesprek duurde een paar minuten.”

“De keer dat we daarna weer contact hadden, was tijdens de raadsvergadering die speciaal belegd was om te praten over de reiskostenvergoeding. Daarna is de foto gemaakt die Trouw zou publiceren, waarin we elkaars hand schudden. Toen was het blijkbaar weer goed. Voor mijn gevoel was het vooral voor de camera.”

“Mijn conclusie was toen dat mannen als Anton Pijpers hun eigen reputatie en die van de instellingen die ze vertegenwoordigen het allerbelangrijkste vinden.”

De foto van Anton Pijpers met Floris Boudens die in Trouw verscheen. Foto: Werry Crone

Wie vraagt welke kwestie Pijpers de afgelopen periode het meest heeft bezighouden, krijgt al snel als antwoord: de bezettingen van UU-gebouwen door pro-Palestijnse activisten. Voor het eerste lukte het de collegevoorzitter niet om partijen om tafel te houden.

Leonie Gerth kreeg als studentraadslid tijdens de vele discussies in de U-raad over het thema het gevoel dat de kwestie zwaar op de schouders van Pijpers drukte. “Tijdens een Universiteitsraadsvergadering hadden we het over een eerdere bezetting. Anton was de hele tijd zijn telefoon aan het checken, waarbij hij op een gegeven moment zei: sorry, er lijkt weer een bezetting te zijn, ik moet weg. Ik moet helpen en daar staan om met mensen te praten.”

Er is volop bewondering binnen grote delen van de universiteit voor de collegevoorzitter die steevast kwam opdraven om met activisten op straat het gesprek aan te gaan, met een megafoon voor gebouwen bezetters sommeerde het gebouw te verlaten, onder politiebewaking huiswaarts ging om ’s ochtend met beveiligingspersoneel de schade op te nemen.

'Hij bleef rustig, stoïcijns, en waardig vooral'

Foto: DUB

Decaan Geesteswetenschappen Thomas Vaessens zegt: “Hij worstelde met de hopeloosheid. Dat een gesprek echt niet mogelijk is en dat hem dat werd verweten. In de gebouwen zie je na bezettingen de stickers en de leuzen, over hem. Alsof hij persoonlijk bloed aan de handen heeft. Dat is onverteerbaar. Toch bleef hij rustig en stoïcijns. En vooral waardig. Hij deed niet mee aan publicitaire spelletjes om de beeldvorming te beïnvloeden. En hij ging er ook gewoon steeds weer staan.”

Bij het afscheid van Anton Pijpers van de U-raad vorige week prees Jonathan Koelewijn, eerst studentlid en nu personeelslid van de Universiteitsraad Pijpers in zijn praatje om zijn toegankelijkheid, ook tijdens lastige of grimmige situaties zoals bij deze bezettingen. “Dan gaf hij het goede voorbeeld, nam zijn verantwoordelijkheid. Hij was een echt boegbeeld voor de universiteit.”

Duidelijk is dat er ook in deze kwestie vele studenten en medewerkers zijn die in het geheel niet vinden dat de bestuurder Anton Pijpers zich als een verbinder opstelde en die vermoeden dat veel van zijn acties “voor de bühne” waren.

Pro-Palestina activist en rechtenstudent Itaï van de Wal ging meerdere keren voor een bezet gebouw in discussie met de collegevoorzitter. Maar hij zegt niet het gevoel te hebben dat Pijpers daadwerkelijk geïnteresseerd was in het verhaal van de bezetters en vooral kwam opdraven “om maar te kunnen zeggen dat hij het echt geprobeerd had”.

“Hij bleef zijn eigen standpunt herhalen en hield vast aan de afgesproken lijn, en stellig ook. Wat wij ons vooral herinneren, is dat zijn komst altijd werd gevolgd door de inzet van de ME.”

Over de affiches en andere uitingen waarop Pijpers persoonlijk beschuldigd wordt, zegt Van de Wal: “Ik gok dat het hem irriteerde, maar deze man heeft genoeg macht om zich daar niet zoveel zorgen om te hoeven maken. We zijn weleens aangesproken door een beveiliger of een woordvoerder met het verzoek het weg te halen. Dus misschien deed het toch iets met hem, maar ik kan daar verder niet zoveel over zeggen.”

Anton Pijpers in gesprek met Itai van de Wal. Foto DUB

Ook in de Universiteitsraad kwam er kritiek toen Pijpers in samenspraak met andere universiteiten strenge regels wilde invoeren over demonstraties op de UU. De studenten vroegen naar de juridische houdbaarheid daarvan en eisten meer informatie. Uiteindelijk ging Pijpers overstag en kwamen er na een advies van het Studie- & Informatiecentrum Mensenrechten (SIM) minder strenge afspraken.

Leonie Gerth: “Dat ging er op momenten best hard aan toe, maar hij had ook wel begrip voor ons standpunt. Hij zei ook altijd dat hij het belangrijk vond dat de Universiteitsraad goed geïnformeerd is. Of dat altijd lukt is een tweede: we hebben veel klachten over stukken die te laat worden aangeleverd. Dat is ook zijn verantwoordelijkheid.”

'Dan wordt hij kwaad, en dat moet hij ook worden'

Zijn optreden in de Palestina-kwestie wordt als voorbeeld gegeven om aan te geven dat Pijpers onder alle omstandigheden het hoofd koel wist te houden. “Hoe spannender het wordt, hoe rustiger Anton wordt”, zo horen we. “Hij is voor de duvel niet bang”, zegt een ander.

Volgens meerdere geïnterviewden is het ook veelzeggend dat ze Pijpers eigenlijk nooit boos hebben zien worden. Voorzitter van de Universiteitsraad Wim de Smidt zei vorige week tijdens zijn afscheidswoorden dat hij van Pijpers alleen maar “subtiele boosheid” kon herinneren. “Dan sprak hij ons ineens aan met u.”

De enkele keer dat anderen woede zagen, was nadat schoonmakers, receptionisten en beveiligers onheus benaderd waren door pro-Palestina activisten. Pijpers schreef daar voor DUB later ook een column over. Decaan Thomas Vaessens: “Dan wordt hij kwaad. En dat moet hij ook worden. Het zijn zijn mensen.”

Wie mensen vraagt of Pijpers een soft spot heeft, komt sowieso al snel terecht bij zaken die te maken met minder florissante gebeurtenissen die zijn naaste UU-collega’s overkomen. Zo trok hij zich het overlijden van directeur Campus & Facilities Eddie Verzendaal zeer aan. 

"De mens Anton" is niet altijd even zichtbaar tijdens vergaderingen van de U-raad, meende voorzitter Wim de Smidt vorige week in zijn praatje. “Maar de mens maakt zich dan zorgen om het klimaat, om het middelengebruik van studenten en om het welzijn van individuele collega’s.”

De ontspannen en verbindende bestuurder die zich nooit het hoofd op hol laat brengen, was achter de schermen niet anders dan daarvoor. Dat vertelt Isabelle Oorschot, sinds anderhalf jaar de assistent van Pijpers, op één van de laatste dagen dat Pijpers nog in functie is. 

“Aan alles merk je dat hij plezier in zijn werk heeft. Ik heb hem geen moment chagrijnig of gestrest gezien. Tegen de meeste mensen zeg je dat ze na hun pensioen leuke dingen moeten gaan doen, bij Anton heb je het gevoel dat hij altijd al leuke dingen deed.”

“Daarbij is hij een mensenmens. Hij vindt het gezellig om ’s ochtends een praatje te maken. Niet omdat het moet, maar uit oprechte interesse.”

Volgens Oorschot helpt het Pijpers dat hij de kunst verstaat om op anderen te vertrouwen. “Ik beheer zijn mailbox en agenda, en hij vertrouwt erop dat ik kan inschatten wat urgent is en wat minder urgent. Het was een geoliede machine en dat maakt het werken erg fijn. 

En als ik dan af en toe een broodje ossenworst bij broodje Ben haalde, kon ik helemaal niets meer fout doen.”

De bestuursstijl van Pijpers stond dus vooral garant voor bestuurlijke rust, zo krijgen we te horen. Hij was niet de man van de vergezichten of van allesomvattende visies op het universitaire onderwijs en onderzoek of de toekomst van dé universiteit. “Hij was vooral een geweldige rentmeester”, meent Jansen.

Zijn gerichtheid op bestuurlijke harmonie en het werkbare compromis had overigens ook een keerzijde volgens sommigen. Pijpers is intelligent, slim, heeft ideeën, maar het blijft soms weinig concreet.

Decaan Isabel Arends: “Omdat hij voor iedereen een luisterend oor had en begrip toonde voor dilemma’s, zijn sommigen teleurgesteld als ze meteen wilden doorpakken en spijkers met koppen wilden slaan. Maar dan bleef hij de man van de grote lijnen en hield de boot af. Begrijpelijk ook wel.”

Zelf heeft de bètadecaan grote waardering voor de wijze waarop Pijpers zich een aanjager toonde van de ondernemende universiteit. Hij was een belangrijke steun bij succesvolle Utrechtse aanvragen voor het nationale groeifonds. Ook zette hij zich volgens haar onvermoeibaar in voor de versterking van het “ecosysteem” van regionale kennisinstellingen.

“Dat leverde nog weleens frustraties voor hem op. In het decanenoverleg vroeg hij voortdurend om concrete voorbeelden waarmee hij aan de buitenwereld kon tonen dat de Universiteit Utrecht toch wel heel bijzonder is. Wij bleven dan naar zijn mening te veel hangen in algemeenheden over dat we zo goed samenwerken in Utrecht en dat alle disciplines hier vertegenwoordigd zijn.”

'Als het nodig is, staat hij voor je klaar'

Minister Schouten bezoekt Diergeneeskunde. Foto: Lisanne Rooth-Van der Voort

Ook directeur-bestuurder Jan Henk van der Velden van de stichting Utrecht Science Park prijst Pijpers voor zijn inzet voor de ‘valorisatie’ van het universitair onderwijs en onderzoek. “Dat blijft toch bij veel wetenschappers een ondergeschoven kindje, maar niet bij Anton.”

Van der Velden wijst op het feit dat de UU als grondeigenaar onder meer ruimte bood aan het Acceleratorgebouw op het Utrecht Science Park waardoor grote beursgenoteerde R & D-bedrijven konden doorgroeien. Dat droeg volgens hem bij aan de ontwikkeling van het Utrecht Science Park tot een biotechpowerhouse van formaat. “Dat een bedrijf als Merus voor 8 miljard wordt overgenomen door buurman Genmab waardoor beide bedrijven hier blijven, is ook daaraan te danken. De ontwikkeling van succesvolle medicijnen tegen kanker blijft daarmee voor Utrecht, maar ook voor Nederland en Europa behouden.”

Volgens Van der Velden speelde Anton Pijpers een niet te onderschatten rol. “Wat heel prettig is aan Anton, is dat je altijd heel snel en gemakkelijk met hem kunt schakelen. Als het echt nodig is en zijn inbreng echt gewenst is, staat hij altijd voor je klaar.”

Cor Jansen ziet de collegevoorzitter bovendien als een voorbeeldig ambassadeur voor de stad. Hij denkt vooral terug aan 2015 toen hij zelf een van de grote mannen was achter het initiatief om de Tour de France naar Utrecht te halen. Pijpers was volgens hem de perfecte gastheer toen het wielerevenement ook het Utrecht Science Park aandeed.

“Bij de dies van de UU zat de hele tourorganisatie samen met de vier Nederlandse tourwinnaars in de Domkerk. Anton had tourdirecteur Prudhomme gevraagd om de docenttalentprijs uit te reiken. Toen had hij gewoon het enthousiasme van een kleine jongen.”

Anton Pijpers en Cor Jansen met Tourdirecteur Prudhomme bij de ploegenpresentatie. Foto: Brechtje Jansen 

Als het gaat om de vraag op welke dossiers Pijpers niet kon bereiken wat hij graag wilde, kan men denken aan de grote moeite die de collegevoorzitter had om de Utrechtse faculteiten méér geld te laten uitgeven. 

De universiteit lobbyde jarenlang in Den Haag voor extra geld, terwijl er jaar op jaar grote overschotten waren. Een lastig verhaal om te verkopen. Er moest scherper aan de wind worden gevaren en meer mensen in vaste dienst worden genomen, vond Pijpers. Uiteindelijk besloot het UU-bestuur 50 miljoen euro zelf uit te trekken om de werkdruk te verlichten. Maar die strijd is inmiddels jammerlijk achterhaald door de bezuinigingen van het kabinet.

Foto: Werry Crone

Eerder wordt nu verwezen naar de frustraties die Pijpers nog steeds voelt over de langzame voortgang van de renovatie van oude gebouwen en de bouw van nieuwe gebouwen in het Utrecht Science Park. Plannen voor het Kruytgebouw en het Van Unnikgebouw moesten keer op keer worden herzien. 

Veel bètawetenschapper herinneren zich nog de rumoerige vergadering waarin Pijpers en de toenmalige directeur Vastgoed & Campus het weinig populaire plan moesten verdedigen om het Kruytgebouw in etappes te verbouwen. Dat plan ging uiteindelijk weer van tafel. Maar ook het tempo van de bouw van studentenwoningen was te laag, zo vond de collegevoorzitter. 

Cartoon: Niels Bongers 2019

'Hij had graag een levendigere Uithof gezien'

En dan was er natuurlijk nog het plan om van sport ‘het hart’ van een levendige campus te maken. Pijpers probeerde in de nieuwe omgevingsvisie voor het Utrecht Science Park gedaan te krijgen dat sportcentrum Olympos verplaatst zou worden naar waar het Kruytgebouw staat. Het lukte uiteindelijk om verschillende redenen niet. Cor Jansen: “Hij had heel graag een levendige Uithof gezien met campusgerelateerd wonen, en met een roeibaan en reuring rond sportvelden in het centrumgebied.”

Foto DUB

Het meest bepalende voor de veelgenoemde gunfactor die de collegevoorzitter in Utrecht had, was waarschijnlijk zijn lange geschiedenis bij de universiteit, zo wordt geopperd. 

Veertig jaar geleden begon hij er als student Diergeneeskunde en met uitzondering van een negenjarig directeurschap van de Algemene Gezondheidsdienst voor Dieren bleef hij de UU altijd trouw. “Ik voel me een UU’er in hart en nieren”, zei Pijpers dan ook vaak.

Het helpt als mensen merken dat de voorzitter de universiteit door en door kent en ook win alles duidelijk maakt dat hij echt van die universiteit houdt, zegt iemand die we spraken. “Dat universiteitslied ‘Mijn UU’ is echt op zijn lijf geschreven.”

Aantredend hoofdredacteur van DUB Bas Mesters interviewt vertrekkend voorzitter Anton Pijpers tijdens zijn afscheidsbijeenkomst op 13 november. Van dat interview zullen we een weergave publiceren.