Hoe de groei van studenten op de huisvesting van de UU drukt

De explosieve groei van studenten in de coronaperiode drukt steeds zwaarder op de huisvesting van de UU. Vorig jaar berichtte DUB al dat hierdoor vaker lessen in de avonden plaatsvinden en dat het onlineonderwijs een blijvertje is. “De huisvesting is te krap, de werkdruk van docenten te hoog en studenten krijgen soms niet de aandacht die ze verdienen”, zei collegevoorzitter Anton Pijpers destijds.

De gevolgen van het ruimtetekort tekenen zich af. De universiteit is op zoek gegaan naar extra ruimte, huurt panden in de stad en stampte een tijdelijk gebouw uit de grond op de parkeerplaats aan de Padualaan. Sporadisch krijgen studenten van de faculteiten Sociale Wetenschappen en Recht, Economie, Bestuur en Organisatie (REBO) hoorcollege in de bioscoopzaal van Kinepolis.

Daarnaast worden er meer avondcolleges gegeven en moeten studenten en docenten langer tussen de verschillende colleges reizen, omdat onderwijslocaties verder uit elkaar liggen. Een docent vertelt aan DUB dat medewerkers door het ruimtetekort hun onderwijs omgooien, online alternatieven verzinnen en groepen opknippen waardoor lessen korter zijn. 

Het ruimtetekort en de roosterproblemen leidt tot onrust en boze reacties bij docenten en studenten. Docenten vinden het ‘pijnlijk’, ‘gênant’ en ‘onacceptabel’ dat onderwijs online wordt ingezet vanwege onvoldoende onderwijsruimte. Voor de zomer bleek dat het tijdelijke onderwijsgebouw aan de Padualaan niet op tijd af was, maar roosterproblemen bleven uiteindelijk beperkt en fysiek onderwijs kon alsnog plaatsvinden.

Studenten hebben les in het tijdelijke containergebouw aan de Padualaan. 

Avondcolleges mogen niet structureel als middel worden ingezet vanwege het ruimtegebrek, vindt docent Siebren Teule in DUB. Docenten en studenten zijn bang dat meer les in de avondcolleges de werkdruk verhoogt. Ook is het een moment waarop studenten vaak activiteiten van studie-, sport- en studentenverenigingen hebben. Voorzitter van de studentgeleding van de Universiteitsraad, Job de Jager, vreest dat avondcolleges ten koste gaan van de “ontspanning, rust en zelfverrijking” van studenten.

Hoe is het ruimtetekort ontstaan?
De groei in studentaantallen wijst de UU aan als voornaamste reden van de tekorten in huisvesting. Die snelle groei had zij een aantal jaar ervoor “niet voorzien”, staat in de recentste vastgoedstrategie van 2021.

“De stijging is sneller gegaan dan we verwacht hadden”, vertelt Marieke de Bakker, Hoofd Studentenzaken. Een aantal ontwikkelingen buiten de universiteit om hebben invloed gehad op de toestroom van studenten.

“De Brexit bijvoorbeeld heeft effect gehad op de studenten uit het buitenland. Door corona hebben studenten niet hun studie uitgesteld met een tussenjaar en ook de invoering en afschaffing van de studiefinanciering beïnvloedt de inschrijvingen. Het is voor de universiteit lastig vooraf in te schatten welk effect dit heeft op de studentenaantallen.”

De toestroom van zowel Nederlandse als internationale studenten leidt tot “grote druk op de onderwijshuisvesting”, schrijft het College van Bestuur (CvB) in een nota (solis-id vereist) eind oktober aan de Universiteitsraad. Er moet ook meer personeel worden aangenomen, terwijl de druk op de financiering toeneemt. De bekostiging van het onderwijs groeit “onvoldoende” mee met de stijgende studentenaantallen, aldus het CvB.

In twee jaar tijd steeg het aantal studenten van zo’n 33.000 in 2019 naar bijna 38.000 studenten in 2021: een groei van 16 procent. Ter vergelijking: in de twee jaar ervoor, van 2017 tot 2019, neemt het aantal studenten met zo’n 1800 inschrijvingen toe. Hoewel de coronapandemie dus een piek in inschrijvingen veroorzaakte, namen de jaren ervoor de studentenaantallen jaarlijks al licht toe. 

Het totaal aantal studenten in de periode 2012-2022 die ingeschreven staan aan de UU.

Vooral bij de faculteiten Sociale Wetenschappen, REBO en Geesteswetenschappen schrijven zich (solid-id vereist) tijdens de coronaperiode fors meer eerstejaarsstudenten in. In 2019 beginnen 1130 eerstejaarsstudenten bij de faculteit REBO, in 2020 is dit 1656. Sociale Wetenschappen heeft in 2019 3647 bachelorstudenten, in 2022 4747.

De opleidingen Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen en Pedagogische Wetenschappen groeien in 2020 met 16 en respectievelijk 22 procent. Bij REBO schieten de inschrijvingen vooral omhoog bij de opleidingen Rechtsgeleerdheid (57 procent in 2020) en Utrecht University School of Economics (U.S.E) (24 procent).

Voornamelijk het aantal internationale studenten is de afgelopen jaren sterk gestegen: sinds het collegejaar 2018-2019 is het aantal internationale studenten met 67 procent (886 studenten) toegenomen. In het collegejaar 2020-2021 was 13 procent van alle UU-studenten internationaal. Dat zijn 4846 studenten.

De verhouding internationale en Nederlandse studenten voor de periode 2018-2022. 

Al langere tijd ligt de internationalisering van het hoger onderwijs landelijk onder vuur en universiteiten worstelen met het groeiende aantal internationale studenten. Ook de UU wil de EU studenten van bacheloropleidingen – de snelst stijgende groep – kunnen beteugelen. Het CvB denkt erover na om wellicht enkele Engelstalige bacheloropleidingen te schrappen.  

Desondanks nemen de komende jaren de studentenaantallen verder toe. De UU groeit mogelijk tot 2027 nog door met 10 procent, tot een totaal aantal studenten van 41.500. Daarna zal het aantal studenten naar verwachting stabiliseren, doordat het aantal jongvolwassenen in Nederland afneemt. Hoe sterk de toestroom van internationale studenten zal zijn, is “moeilijk te voorspellen”, aldus het CvB.

Wat gaat de universiteit aan het ruimtetekort doen?
Over een periode van tien jaar, gerekend vanaf 2018, kan de UU mogelijk met 30 procent groeien. De toekomstige vraag naar huisvesting overstijgt in dat geval het huidige aanbod, staat in de recentste huisvestingstrategie van de UU.

Hoewel de universiteit duizenden studenten erbij heeft gekregen en nog gaat krijgen, gaat zij geen onderwijsgebouwen erbij bouwen of aankopen. De UU wil haar studenten opvangen in de huidige universiteitsgebouwen. ‘Geld dat naar huisvesting gaat, gaat niet naar onderwijs en onderzoek’, is al jarenlang het devies.

Desondanks koopt de universiteit in oktober 2021 twee gebouwen bij. Aan de Nicolaaskerkhof en de Vrouwjuttenhof in de binnenstad komen onder meer onderwijszalen en een deel wordt naar verwachting in september 2023 opgeleverd.

“De aankoop was een buitenkans”, vertelt Margot van der Starre, vicevoorzitter van het CvB. “In de binnenstad ligt nog een opgave, omdat er faculteiten zijn die daar onvoldoende plek hebben en omdat we misschien nog een pand in de binnenstad moeten afstoten.”

Betere roostering
De UU wil de groeiende studentenaantallen opvangen met “organisatorische maatregelen”, staat in de recentste huisvestingsstrategie. Door middel van een efficiëntere roostering wil zij beter gebruikmaken van de onderwijszalen. Daarnaast gaat zij tijdelijk extra onderwijsruimte erbij huren en zet zij in op meer avondcolleges.

Hoewel de UU in haar huisvestingsstrategie ook onlineonderwijs als middel noemt om het huisvestingsprobleem aan te pakken, is volgens De Bakker hier nu geen sprake van. Onderwijs wordt ingezet “als het bijdraagt aan de onderwijskwaliteit en niet om ruimte te besparen”. De Bakker: “Het kan wel zijn dat faculteiten om deze reden hiervoor kiezen, maar het is geen UU-beleid.”

Studenten volgen hoorcollege Gedragsbiologie in het tijdelijke pand aan de Bolognalaan. Foto: DUB Archief

“Efficiënter roosteren staat op één”, vertelt De Bakker. “We weten dat daar nog heel veel winst te behalen is door betere prognoses of flexibeler te roosteren. Nu moet een docent vaak al een half jaar van te voren een roosteraanvraag doen, terwijl de planning nog niet definitief is. Hierdoor moet een roosteraar opnieuw beginnen. Docenten gaan op safe zitten en doen bijvoorbeeld meer aanvragen dan ze nodig hebben. Daar is winst te behalen.

“De dinsdag en de donderdag zijn hele drukke dagen qua bezetting. Op de vrijdag is er ongelooflijk veel ruimte. Net als in het vroege avondtijdslot van 5 tot 7”, vertelt De Bakker. “Het klopt dus niet dat er geen ruimte is en dat alles vol zit.”

“Het lukt alleen als de we door roostering beter gebruikmaken van de ruimtes die er zijn”, vertelt Van der Starre naar aanleiding van eerste onderzoeksresultaten naar de bezetting van onderwijsruimtes universiteitsbreed.

De resultaten zijn niet-representatief. Volgens Van der Starre was het nog niet zeker of vanwege eventuele covid-maatregelen onderwijs op locatie mogelijk was, waardoor er mogelijk minder fysiek onderwijs in blok 1 is ingeroosterd. Ook was voor sommige tijdelijke huisvesting niet zeker of deze tijdig zou worden opgeleverd, zoals het onderwijsgebouw aan de Padualaan.

“In de loop van het jaar worden de metingen betrouwbaarder en op basis van harde gegevens kunnen we stellen: Is er een tekort? En als dat is, is er dan een tekort aan werkgroepruimtes of aan hoorcollegezalen?”, vertelt Van der Starre.

De binnenstad is volgens De Bakker “een uitzondering”. “Daar is echt een gebrek aan bepaalde ruimtes. Bij Geesteswetenschappen wordt al meer college gegeven in de vroege avond. Van oudsher is dit al zo, vanwege de deeltijdopleidingen die er vroeger verzorgd werden, waarvoor onderwijs in de avond en op zaterdag werd gegeven.”

De huisvestingsstrategie
Om de huidige huisvestingskeuzes van de UU te begrijpen, moeten we terug naar 2017 wanneer de eerste huisvestingsstrategie in de maak is. De UU bezit destijds een aantal grote, verouderde gebouwen uit de jaren 60 en 70, matig onderhouden en hoog in energieverbruik.

Het wordt de Big Five-problematiek genoemd: Het Kruytgebouw, het Androclusgebouw, het Van Unnikgebouw, het Aardwetenschappengebouw en het Wentgebouw– dat overigens al in 2013 gesloopt werd – zijn aan het einde van hun levensduur en in een aantal gebouwen zit asbest.

De UU stevent destijds af op investeringen van een miljard. Daarnaast dreigen de jaarlijkse woonlasten, waarvan onder andere energiekosten, huur van externe panden, rente, verzekeringen en schoonmaakkosten, meer dan 20 procent van de omzet te gaan omvatten.

Met de aanpak ‘vervangen waar nodig is’ lopen de kosten te veel op, zegt Pijpers tegen DUB. Bovendien zijn de verouderde gebouwen verantwoordelijk voor een groot deel van de energierekening, wat niet strookt met de duurzaamheidsambitie van de UU om in 2030 CO2-neutraal te zijn.

Om de uitgaven aan huisvesting te beteugelen komt het CvB in 2017 met de eerste huisvestingsstrategie. De woonlasten mogen voortaan niet meer dan 15 procent van de omzet bedragen. Daarnaast trekt de UU het gigantische bedrag van 720 miljoen euro uit voor investeringen. Universiteitsraadslid Diederick Raven, die nauw betrokken was bij het opstellen van de strategie, stemt zich tevreden met de langetermijnvisie die op tafel ligt.

Twee jaar later komen grote plannen om de verouderde gebouwen grondig aan te pakken. Het Van Unnikgebouw wordt gerenoveerd, het Kruytgebouw wordt voor meer dan 100 miljoen herontwikkeld. Het Androculgebouw van Diergeneeskunde gaat tegen de vlakte en maakt plaats voor nieuwbouw. Daarnaast wordt het Hijmans van den Berghgebouw van Geneeskunde verbouwd.

Ook wil het CvB de oppervlakte aan huisvesting inkrimpen en besluit ruim een derde van haar gebouwenvoorraad te schappen: in totaal zo’n 70.000 vierkante meter (tien voetbalvelden). Vooral kantoorruimte wordt afgestoten. Die is te ruim en er is een te lage bezettingsgraad van werkplekken. Personeel moet gedeeltelijk thuis gaan werken – een ontwikkeling die zich na de coronapandemie doorzet.

Verhuizingen van faculteiten
Een groot deel van de faculteiten moet vanwege de verbouwingen tijdelijk uit haar vertrouwde gebouwen en wordt ondergebracht in andere gebouwen. Ook de verhuizingen zorgen voor ruimtetekorten en roosterproblemen.

“Het maakt de roostering extra moeilijk”, vertelt De Bakker. “De stijging van studenten is reëel en we geven de voorkeur aan onderwijs op locatie. De renovaties komen daarbij. Het is een uitdaging, want onderwijsruimtes liggen niet voor het oprapen.” 

Studenten krijgen les in het tijdelijke pand aan de Daltonlaan 500. 

De faculteit Geneeskunde wordt dit jaar tijdens de renovatie van het Hijmans van den Berghgebouw – waarschijnlijk tot de zomer van 2023 -  ondergebracht in het pand aan de Bolognalaan. De faculteiten die hier ook lesgeven, moeten elders gehuisvest worden. Hiervoor komt het tijdelijke pand aan de Padualaan erbij, maar het komt te laat voor blok 1 en er ontstaan roosterproblemen.

Daarnaast huurt de UU extra onderwijsruimte om de toestroom aan studenten op te vangen. Zoals de Daltonlaan 700 en de Daltonlaan 500 – die laatste heeft 15 werkgroepruimten, 15 projectruimen en 56 studiewerkplekken en wordt voor vijf jaar afgehuurd. Daarnaast maakt de UU ook gebruik van ruimten in zalencentrum Vredenburg en van de bioscoopzaal in Kinepolis.

Hoe zien faculteiten dit zelf?
Op lange termijn wil de UU toe naar “een efficiënter gebruik van de gebouwen”. Al zijn de meeste faculteiten terughoudend met het inplannen van de avondcolleges en het aanbieden van onlineonderwijs.

Bijna alle faculteiten zijn niet meer onlineonderwijs gaan aanbieden. Afgezien van de faculteit REBO waar “door de snelle, grote groei van studentenaantallen een acuut ruimtevraagstuk ontstaan”, staat in een nota aan de faculteitsraad in februari 2022. Om de vele studenten in de huidige panden onder te kunnen brengen zal in 2030 ongeveer 20 procent van het onderwijs online zijn.

De faculteit Geesteswetenschappen is niet meer onlineonderwijs gaan aanbieden en is dit ook niet van plan, aldus Cathelijne Habets, Hoofd Bestuurs- en beleidsonderwijs. Bovendien heeft de faculteit meer onderwijsruimtes toegewezen gekregen door Vastgoed & Campus. Ook Sociale Wetenschappen is niet structureel meer onlineonderwijs gaan geven, laat decaan Marcel van Aken weten. Indien de roostering niet rond te krijgen is, wijkt de faculteit uit naar online, maar “dat is een uitzondering”. De faculteit Bètawetenschappen wil “voor, zo veel als mogelijk, fysiek onderwijs” aanbieden. Zij wil “niet graag” vanwege huisvestingsproblemen overstappen naar onlineonderwijs, maar kan het als de noodzaak zich aandient “niet uitsluiten”.

Avondcolleges
De faculteit REBO en de faculteit Sociale Wetenschappen plannen vanwege ruimtetekort vaker hun lessen in de avonden in. Voor de werkgroepen van REBO werd in blok 1 ongeveer 50 procent van het avondtijdslot gebruikt, aldus decaan Janneke Plantenga. “Ook hoorcolleges worden meer in de avond geroosterd.” Volgens Plantenga zijn er geen afspraken gemaakt over hoeveel meer avondcolleges in de toekomst ingepland gaan worden, maar de faculteit ziet “de noodzaak van een betere benutting van de beschikbare tijdsloten”.

Bij de faculteit Sociale Wetenschappen is afgesproken dat in het eerste semester 15 procent van het onderwijs in de avonden moet worden ingepland. Voor het tweede semester is dat 10 procent, laat Van Aken weten.

De faculteit Geesteswetenschappen gebruikt het tijdslot van 17 tot 19 al meer, maar omdat het “een regulier tijdslot” is en het huisvestingstekort is hierin “niet het grootste argument”, zegt Habets. De faculteit is niet van plan om dit tijdslot in de toekomst vaker te gebruiken. Betàwetenschappen is terughoudend in het gebruik van de avondtijdsloten, omdat het voor zowel studenten als docenten “werkdrukverhogend” is, aldus Klein Gebbink. “Dit tijdslot wordt pas ingezet als alle overige tijdsloten zijn ingevuld. Het wordt nu af en toe gebruikt, maar blijft nog (zeer) beperkt.”

De faculteiten Geneeskunde en Diergeneeskunde hebben vanwege hun numerus fixusopleidingen een stabiel aantal studenten en hebben daarom geen huisvestingsproblemen. Beide faculteiten zijn niet van plan om in de toekomst meer onlineonderwijs en avondcolleges in te zetten, laten Berent Prakken, vicedecaan Geneeskunde, en Marlise Mensink, hoofd Onderwijs- en studentenzaak Diergeneeskunde, weten. Geneeskunde geeft, vanwege de renovatie van het Hijmans van den Berghgebouw, wel tijdelijk meer onlineonderwijs, maar dat zal weer minder zijn zodra de faculteit terugverhuist.